دفاع مشروع

دفاع مشروع یعنی اینکه شخص مورد تجاوز، در صورت نداشتن وقت برای توسل به قوای دولتی به منظور رفع تجاوز، حق دارد با نیروی شخصی؛ از ناموس، جان و مال خود دفاع کند. این دفاع را دفاع مشروع می گویند.

در قانون مجازات اسلامی موردی تحت عنوان دفاع مشروع بیان شده است. در دفاع مشروع اگر ثابت شود که فردی برای دفاع از خود در مقابل فرد ضارب ایستادگی کند و اگر فرد ضارب زخمی و یا کشته شود، دفاع مشروع محسوب می‌شود، البته با شرایطی خاص که در قانون نیز به آن اشاره شده است، از جمله اینکه دفاع با نوع حمله متناسب باشد و همچنین امکان گریز از صحنه جرم وجود نداشته باشد. در صورتی که شخصی مورد هجوم دیگری قرار گیرد و از خود دفاع کند، مجرم نخواهد بود. البته باید شرایط دفاع مشروع وجود داشته باشد.

شرایط دفاع مشروع :

• باید دفاع با خطر و حمله متناسب باشد یعنی به‌ عنوان مثال کسی که با چوب به پای دیگری می‌زند، مضروب نمی‌تواند اقدام به کشتن او کند، زیرا عرفاً ایراد ضرب عمدی به پا به‌ عنوان عمل کشنده محسوب نمی‌شود.
•  عمل ارتکابی نباید بیش از حد لازم باشد زیرا ارتکاب این عمل به منظور رفع خطر یا تجاوز است و بعد از اینکه در اثر اقدام متوسل به دفاع، تجاوز و خطر رفع شد، دیگر ادامه اعمالی که دارای وصف مجرمانه است لازم نیست. به‌عنوان مثال اگر کسی با چاقو به دیگری حمله کند و شخصی که در معرض خطر قرار گرفته با پیچاندن دست مهاجم بتواند چاقو را از وی بگیرد در این صورت بیم کشتن وی منتفی می‌شود و اگر با چاقو مهاجم را به قتل برساند، عملش مصداق قتل عمد است و نه دفاع مشروع .
• دفاع وقتی جایز است که در لحظه هجوم یا تجاوز، ماموران در محل نباشند یا مداخله آنان در رفع تجاوز و خطر در همان لحظه ممکن و موثر نباشد.
• تجاوز و خطر نباید ناشی از تحریک خود شخص باشد و عمل ارتکابی نباید بیش از حد لازم باشد و همچنین دفاع از نفس یا ناموس یا عرض و مال یا آزادی تن وقتی جایز است که او ناتوان از دفاع بوده و تقاضای کمک کند یا در وضعی باشد که امکان استمداد نداشته باشد. در صورتی که این شرایط وجود داشته باشد، فرد اگر در مقام دفاع به دیگری آسیبی برساند، مجرم نخواهد بود و عمل او به منزله دفاع مشروع محسوب می گردد. اما نگهداشتن وسایلی که از آنها برای تهاجم استفاده می‌شود و سلاح سرد محسوب می‌شوند به بهانه دفاع نمی‌تواند بهانه‌ای برای فرار از مجازات باشد چرا که نگهداری بعضی از این سلاح‌ها جرم هستند و فرد با نگهداری یا استفاده از آنها مرتکب جرم می‌شود.

به طور کلی می‌توان بیان کرد که در قوانین ایران موردی تحت عنوان اسلحه برای دفاع از خود و یا همان دفاع شخصی نداریم اما برخی از مقامات به موجب موقعیت شغلی خود و قوانین حفاظتی، دارای سلاح شخصی هستند که البته این را هم باید مد نظر قرار داد که داشتن سلاح برای اینگونه از افراد، مستلزم داشتن مجوز است که آن هم باید روال قانونی خود را طی کند.

همچنین اگر فردی در خصوص دفاع از خود، فرد مهاجم را زخمی کند یا به قتل برساند، قابل مجازات نیست. البته باز هم اگر دارای شرایط فوق باشد و بتوان عمل او را دفاع مشروع تلقی کرد. البته نظر نهایی و تشخیص نوع دفاع، بستگی به تشخیص قاضی پرونده دارد.

در این میان اگر فرد مدافع برای دفاع از خود سلاح فرد مهاجم را در اختیار بگیرد و با همان سلاح به فرد مهاجم ضربه و صدمه‌ای وارد کند، دیگر دفاع مشروع در مورد وی صدق نخواهد کرد چرا که خطر رفع شده است و عمل وی دیگر دفاع مشروع محسوب نمی‌شود. این از آن جهت است که فرد ضارب دیگر سلاح و یا چاقویی در اختیار ندارد که بتواند به طرف مقابل آسیبی وارد کند و در این صورت اگر به فرد ضارب با چاقوی خودش که در اختیار مدافع قرارگرفته است ضربه ای وارد شود، طبق قانون این فرد محکوم به پرداخت دیه خواهد شد چراکه ضرب‌وجرح عمدی به شمار می‌رود و فرد مدافع بیش از رفع خطر، اقدام به ضرب و جرح کرده است.

نکته قابل توجه این است که برای حمل چاقو به لحاظ اینکه تا به کار گرفته نشود، معلوم نیست که قصد مجرمانه داشته یا خیر، مجازات تعیین نشده مگر اینکه ثابت شود که حمل چاقو به قصد ایراد جراحت بوده است.

منبع : ایران قانون